Auteur: Jan-willem Nijkamp Datum: 09-03-2021

De noodzakelijkheid van zeepbellen

Als een feniks uit zijn as

Na de razendsnelle en tamelijk onverwachte coronacrash van vorig jaar herrezen de beurzen weer als een feniks uit zijn as. Zo staat ’s werelds belangrijkste index – de S&P 500 – bijna een jaar na dato alweer 70 procent hoger. Dat mag je gerust een forse rally noemen. Een rally die de koersen dermate heeft opgezwiept dat er door analisten en beleggers alweer gesproken wordt over een zeepbel. De koersen van aandelen – en andere beleggingen – zouden volledig zijn losgezongen van hun onderliggende waarde. Een stevige crash wordt niet langer uitgesloten op de markten. Een waarschuwing die beleggers volgens hen niet te licht zouden moeten nemen. Zeepbellen - en de onvermijdelijke crash - worden immers als zeer onwenselijke fenomenen beschouwd. Ze zijn economisch inefficiënt en sociaal destructief. Zo ging er tijdens de beruchte dotcom-crash een slordige 6000 miljard dollar in rook op. En meer recent, tijdens de kredietcrisis bracht de erop volgende beursmalaise het gehele financiële stelsel aan het wankelen.

Historische crashes

Speculatieve financiële luchtbellen ontstaan wanneer onrealistische winstverwachtingen volledig losraken van hun fundamentele waarden. In zijn historische bestseller Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds beschrijft Charles Mackay hoezeer kuddegedrag en excessieve optimistische verwachtingen tot opgeblazen markten kunnen leiden. Bekende voorbeelden uit de historie zijn de tulpenmanie in 1637, de South Sea Bubble in 1720, de Great Crash in 1929 en natuurlijk de zojuist genoemde twee crashes. Goedkoop geld en koortsachtige toekomstverwachtingen stimuleren beleggers grote sommen geld te investeren in exotische ondernemingen. In het laatste stadium van een bullmarket werden koersen tot ongezonde hoogten opgedreven waarna de onvermijdelijke ineenstorting volgde. Veel beleggers bleven berooid achter. Een illusie armer.

Vijf revoluties

Niet alle financiële luchtbellen zijn echter per definitie waarde vernietigend. Volgens de econome Carlota Perez gaan luchtbellen en technologische innovatie juist vaak samen. Luchtbellen kunnen volgens haar worden gezien als een noodzakelijk onderdeel van een innovatief proces. Zonder financiële luchtbellen zouden vele technologische innovaties nimmer hebben plaatsgevonden. Ze geeft vijf voorbeelden uit de geschiedenis. De industriële revolutie, de opkomst van de stoommachine en de spoorwegen, de elektriciteitsrevolutie, de komst van olie, de auto en de massaproductie en de informatietechnologierevolutie. Iedere revolutie ging gepaard met uitbarstingen van wilde speculatie en de onvermijdelijke ineenstorting nadien. Op alle vijf revoluties volgde echter wel een gouden bloeiperiode met een ongekende productiviteitsstijging.

Internetluchtbel

Het is misschien wel aardig iets dieper op de laatste van deze stormachtige ontwikkelingen in te gaan. De enorme rally in technologie-aandelen stuwde de Nasdaq aan het einde van de jaren 90 naar onwaarschijnlijke hoogten. Mocht men vandaag de dag klagen over te dure technologiefondsen, het staat in geen enkele verhouding tot de waarderingen aan het einde van de vorige eeuw. Beleggers konden probleemloos een mandje populaire aandelen samenstellen met koers/winst-verhoudingen van boven de 100. Sterker nog, veel bedrijven maakten niet eens winst. Er werd in feite een enorm voorschot genomen op een gouden toekomst. Natuurlijk liep deze gekte verkeerd af. Wat echter vaak over het hoofd wordt gezien is het feit dat de internetgekte uit die periode vele miljarden aan beleggingen leidde naar investeringen die wel degelijk productief bleken te zijn. Het bleek een periode die broeide van de innovatie. Bedrijven als Amazon en Google hadden anders wellicht nooit het levenslicht gezien. Zonder de miljoenen kilometers aan glasvezelkabel zou het internet in de 20 jaar nadien nooit zo’n grote vlucht hebben kunnen nemen.

Luchtbellen zijn goed, zelfs noodzakelijk

Natuurlijk, individuele beleggers die hun vermogen zagen verdampen hadden hier weinig boodschap aan. Maar de samenleving als geheel kwam zeker niet slechter uit deze dotcom-crisis. Zonder de “verspilling” van duizenden miljarden aan allerlei technologische mislukkingen waren de successen er ook nooit geweest. En hier wordt de lijn doorgetrokken naar de huidige gekte in ESG-aandelen. Het moge duidelijk zijn dat opnieuw vele miljarden worden verkwist aan investeringen die over twintig jaar volledig onrendabel zullen blijken te zijn. Maar, de vele investeringen in zonnepanelen, windmolenparken, artificiële intelligentie, 5G, elektrische voertuigen en razendsnelle halfgeleiders zullen ongetwijfeld de basis kunnen leggen voor een nieuwe technologische revolutie. Een revolutie die op zijn beurt weer de basis kan leggen voor een nieuwe gouden eeuw van productiviteit. Luchtbellen zijn niet alleen goed, ze zijn zelfs noodzakelijk.