Datum: 26-06-2023

Hoe lang zijn verkrappingen nog effectief?

Gouverneur Jerome Powell van de Fed verklaarde afgelopen week tegenover het Congres dat hij dit jaar nog twee verdere renteverhogingen van 25 basispunten verwacht.

De ingelaste rentepauze betekent niet dat de strijd tegen de inflatie al gestreden is. Wel lijkt de Amerikaanse centrale bank op de goede weg.

Renteverhogingen hebben resultaat gehad

Zo bedroeg het Amerikaanse inflatiecijfer een jaar geleden 9,1%, nu nog ‘maar’ 4,0%. Een verdere daling ligt in het verschiet. De verhoging van de officiële rentetarieven van nul naar ruim 5% heeft blijkbaar het nodige resultaat gehad.

Volgens de theorieboekjes leidt een hogere rente tot een afnemende vraag, een afkoelende economie en uiteindelijk tot lagere prijzen. Tot zover volgt de Fed de gangbare economische wetten.

... maar is doorgaan heilzaam?

Het is echter de vraag of voortgaan op deze verkrappende weg heilzaam is. Een torenhoge inflatie is niet alleen funest voor een economie, maar uiteindelijk zelfs voor een hele samenleving. Het verkrappen van het monetaire beleid is volgens veel economen en analisten dan ook de enige mogelijkheid om dit tegen te gaan, zelfs als dat tot een recessie leidt.

De huidige generatie deskundigen baseert zich daarbij grotendeels op de jaren ’70 van de vorige eeuw. De inflatie steeg toen naar onaangename hoogten en richtte een economische ravage aan. Een exorbitante verhoging van de rente naar 20% bracht uiteindelijk uitkomst. De inflatie was weliswaar bedwongen, maar er volgde wel een stevige economische crisis. Velen zullen zich de massawerkloosheid en de economische malaise van begin jaren ’80 herinneren.

Andere situatie dan in de jaren zeventig

Nu is de inflatie opnieuw veel te hoog en er wordt weer naar het rentewapen gegrepen. De uitgangssituatie is nu echter fundamenteel anders dan in de jaren ’70 en begin jaren ’80. Destijds bedroeg de Amerikaanse staatsschuld maar 30% van het BNP, nu is dat 122%. Dat is nogal een verschil. 

Bij een beperkte schuld kun je de rente rustig verhogen. De rentelasten stijgen wel, maar dat valt te overzien. Bij een hoge staatsschuld is het een ander verhaal. 

Geld lenen om allerlei ambitieuze overheidsprogramma’s te bekostigen is niet zo’n probleem zolang de rente laag is. Het wordt echter een ander verhaal wanneer de tienjaars rente naar 4% oploopt of hoger.

Hoge rentelasten

Volgens het Congressional Budget Office komen de jaarlijkse rentelasten in de Verenigde Staten dit jaar uit op $663 miljard en volgend jaar op $745 miljard. 

Als dat zo doorgaat zijn de Verenigde Staten per jaar meer kwijt aan het betalen van rente op hun schulden dan aan bijvoorbeeld aan defensie of sociale voorzieningen.

Jaren veertig

De actuele inflatie vertoont meer gelijkenis met die in de jaren ’40, direct na de Tweede Wereldoorlog. Ook toen kampten de Verenigde Staten met een heel hoge staatsschuld. De bevrijding van Europa was leuk, maar het kostte wel wat. De inflatie liep destijds op naar 20%. De driemaands rente bleef tijdens deze periode echter jarenlang heel laag. Pas in 1948 steeg deze tot boven 1%.

De centrale bank hield het rentewapen in de kast. Met zo’n hoge staatschuld zou een hogere rente namelijk desastreuze gevolgen hebben kunnen hebben. De inflatie werd succesvol bestreden met een mengeling van fiscale maatregelen en kapitaalcontroles.

Wat zou er gebeurd zijn als de Fed de rente wel verhoogd had? Een hogere rente betekent stijgende rentelasten. De staat moet dan nog meer lenen. De rentelasten gaan dan nog verder omhoog. De staat moet nog meer lenen, etcetera, etcetera.

Niet alleen de rentelasten worden onhoudbaar, maar de staat werkt door steeds meer te lenen de inflatie alleen maar in de hand.

Tegenovergesteld effect

Bij een heel hoge staatsschuld heeft een oplopende rente het tegenovergestelde effect. De inflatie wordt niet bestreden, maar verder gestimuleerd.

Na de Brexit lijkt het Verenigd Koninkrijk in zo’n neerwaartse spiraal beland. Inflatie noopt tot meer renteverhogingen. Die leiden echter tot hogere rentelasten en nog meer staatsschuld. Meer staatsschuld leidt weer tot een hogere inflatie.

Keert de wal het schip?

Tot op heden was het verkrappende beleid van de centrale banken effectief. Maar met de hoge staatsschuld gaat in de Verenigde Staten op zeker moment de wal het schip keren. Verdere renteverhogingen leiden dan tot steeds hogere rentelasten. In plaats van de inflatie te bestrijden, stimuleer je deze juist.

Dat moment komt dichterbij. Beleggers kunnen de stoere taal van veel centrale bankiers daarom grotendeels ter kennisgeving aannemen.

De rentepauze van de Fed kwam niet zomaar uit de lucht vallen. Je kunt het schuldenplafond wel vooruit schuiven, maar de staatsschuld verdwijnt niet. Een verdere snelle afname van de inflatie zou de Fed en de wereldeconomie veel zorgen besparen. Dan kan het wel een lange (rente)pauze worden.